درس دهم عربی چهارم دبیرستان با ترجمه وتمرین

الدرس العاشر: درس دهم

مکارم الاخلاق :اخلاق نیک

اللّهم صَلِّ علی محمّدٍ و آله و بَلِّغْ بإیمانـﻰ أکْمَلَ الإیمانِ و اجْعَلْ یقینـﻰ أفْضَلَ الیَقینِ و انْتَهِ بِنیَّتـﻰ إلى أحْسن النِیّاتِ و بِعَملى إلى أحسَن الأعمالِ...  

بار خدایا بر محمد و آل او درود فرست و ایمانم را به کامل ترین مراتب ایمان برسان و باورم را برترین یقین قرار بده و نیت مرا به نیکوترین نیت ها و کردارم را به بهترین کردارها برسان ..

و اکْفِنـﻰ ما یَشْغَلُنـﻰ الاِهتمامُ به واسْتَعْمِلْنـﻰ بما تَسْألُنـﻰ غَداً عنه و اسْتَفْرِغْ أیّامى فیما خَلَقْتَنـﻰ له و أغنِنـﻰ و أوسِعْ علىَّ فـﻰ رزقِکَ

و مرا برهان از کاری که توجّه کردن به آن مرا از عبادت تو باز می دارد و مرا به آنچه که فردا ی قیامت می پرسی به کار بگیر و روزهای مرادر آنچه که مرا به خاطرآن آفریده ای،به پایان برسان.و مرا بی نیاز کن و روزیت را بر من فراخ گردان

ولا تَبْتَلِیَنّى بالکبْرِ و عَبِّدْنـﻰ لک و لا تُفسِدْ عبادتى بالعُجْبِ و أجْرِ لِلنّاسِ علی یدﻯ الخیرَ و لا تَمحَقْهُ بِالْمَنِّ وهَبْ لـﻰ مَعالـﻰَ الأخلاق و اعْصِمْنـﻰ من الفَخْرِ.

 وبه به تکبّردچارم نکن و مرا به بندگی بگیر و عبادتم را با عُجب و خودپسندی تباه مکن و خیر و نیکی برای مردم را به دست من جاری کن، و آن را با منت نهادن از بی نبر و اخلاق پسندیده را به من ببخش و مرا از فخر فروشی نگهدار

. اَللّهمّ صلِّ علی محمّدٍ و آله و لا تَرْفَعْنـﻰ فـﻰ النّاسِ دَرَجةً إلّا حَطَطْتَنـﻰ عند نفسى مثلَها و لا تُحْدِثْ لـﻰ عِزّاً ظاهراً إلاّ أحْدَثْتَ لـﻰ ذِلَّةً باطنةً عند نفسى بقَدَرِها... 

بار خدایا بر محمد و آل او درود بفرست و مرا در میان مردم درجه ای بالا نبر جز آنکه پیش نفسم مانند آن پست نمایی، و ارجمندی آشکارا برایم میاور جز آنکه به همان اندازه پیش نفسم برای من خواری پنهانی پدید آوری .

وَ عمِّرْنـﻰ ما کانَ عُمرﻯ بِذْلَةً فـﻰ طاعَتِک فاٍذا کانَ عُمرﻯ مَرْتَعاً لِلشَّیطانِ فاقْبِضْنـﻰ إلیک قبل أن یَسْبِقَ مَقْتُک إلىَّ أو یَسْتَحْکِمَ غَضَبُک علىَّ...

 و تا هنگامی که عمرم مانند جامه ی فرسوده ای در فرمانبری تو به کار رود، به من عمر دراز بده، و هر گاه عمر من چراگاه شیطان شود، مرا به نزد خودت قبض روح کن پیش از آنکه دشمنی سخت تو به من روی آرد یا خشمت بر من استوار گردد ..

اَللّهمّ صَلِّ علی محمّدٍ و آلهِ وحَلِّنـﻰ بِحِلْیةِ الصالحین و ألبِسْنـﻰ زینةَ الْمُتَّقینَ فـﻰ بَسْطِ العدلِ و کَظْمِ الغَیظِ و إطفاءِ النّائرَةِ و ضَمِّ أهْلِ الفُرْقَةِ...

خداوندا بر محمّد و خاندان او درود فرست، و مرا به زینت شایستگان آراسته فرما و زیور پرهیزکاران را به من بپوشان با گستردن عدل و داد و فرونشاندنن خشم و خاموش کردن آتش دشمنی و گرد آوردن پراکندگان

و خَفْضِ الْجَناحِ... و القَولِ بالحقِّ و إنْ عَزَّ و اسْتِقلالِ الخیرِ و إنْ کَثُرَ مِن قَولـﻰ و فِعلى واسْتِکْثارِ الشَّرِّ و إنْ قَلَّ من قَولـﻰ و فِعْلى... 

 و فروتنی ... و گفتن حق اگر چه سخت بیاید و کم شمردن نیکی در گفتار و کردارم، اگر چه بسیار باشد و بسیار شمردن بدی در گفتارم و کردارم،اگر چه اندک باشد ...

اللّهمّ صَلِّ علی محمّدٍ و آله و اجْعَلْ أوسَعَ رِزْقِک علىَّ إذا کَبِرْتُ و أقْوی قُوَّتِک فـﻰََّ إذا نَصِبْتُ و لا تَبْتَلِیَنّى بِالکَسَلِ عن عبادَتِک...

   خداوندا بر محمد و خاندانش درود فرست و فراخ ترین روزیت را برمن هنگامی که پیر شوم و قوی ترین توانایی ات را در من هنگامی که خسته و فرسوده شوم، قرار بده و مرا به سستی در عبادتت گرفتار مکن ...

و لا تَفتِنّى بالاِسْتعانة بِغیرک إذا اضْطُرِرْتُ و لا بالْخُضوعِ لِسؤالِ غیرک إذا افْتَقرْتُ و لا بالتَضَرُّعِ إلى مَن دونَک إذا رَهِبْتُ فأسْتَحِقَّ بذلک خِذْلانَکَ و مَنْعَکَ و إعراضَکَ یا أرحمَ الرّاحمینَ. 

 و مرا هرگاه بیچاره شوم به یاری خواستن از غیر خودت و هرگاه فقیر گردم به فروتنی برای درخواست از غیر خودت و هرگاه بترسم به زاری کردن پیش غیر خودت آزمایش مفرما که به آن سبب سزاوار خواری و باز داشتن و روی گردانیدنِ تو شوم، ای مهربان ترین مهربانان

 تمرین های درس دهم 

التمرین الاولفعل های مضاعف، مهموز و مصدر و صیغه های آن ها را در عبارات های زیرمعنین  کنید تمرین اول:  
1-  انّ اللهَ یَأمُرُ بالعدلِ و الاحسان و ایتاء ذی القُرْبی 
یَأمُرُ :ثلاثی مجرد ( أمَرَ مهموز الفاء) ایتاء : مصدر باب افعال در اصل «أأْتای» از ریشه ی(أ ت ی) 
2-وّدَّ الّذیَنَ کفروا لَو تَغفلونَ عن أسلحتکم وَأمتعتِکُم.

وَدَّ : فعل ماضی ، مضاعف ، مفرد مذکر غایب از ریشه ی (ودد)

3-وَامّا من طغی وآثَرَ الحیاة الدّنیا فَانَّ الجحیمَ هـیَ المأوی.

آثر : فعل مهموز از ریشه ی «اثر» ماضی، 
مأوی: مصدر مهموز از ریشه ی «أوی» .

4- والّذین کفرو یتمتّعون و یأکلونَ کَما تأکُلُ الانعامُ. 
یأکلُونُ : فعل مضارع و مهموز – جمع مذکر غایب از مصدر «أکْل» ثلاثی مجرد (مهموز الفاء)
تأکُلُ : فعل مضارع مهموز ، مفرد مؤنث غایب، از مصدر «أکل» ثلاثی مجرد 
5-انّ الذینَ آمنوا وعملوا الصالحاتِ یَهدیهم ربَّهم بِإیمانهم.

آمِنُوا : فعل مهموز از ریشه ی «أ م ن» امر حاضر، جمع مذکر
ایمان : مصدر باب افعال ، در اصل «أأمان» بوده است (مهوز الفاء)

6-وَأقیموا الصلاةَ و آتوا الزبکاةَ وأطیعوا الرسولَ.

آتوا : فعل ماضی ، مهموز، جمع مذکر غایب از ریشه ی (أتی)

7- قُل إن کُنتُم تُحِبّونَ اللهَ فَاتَّبعونی یُحبِبکم الله.

تحبّون : فعل مضارع ، مضاعف ، جمع مذکر حاضراز ریشه ی (حبب)

التمرین الثانی :
عبارت های زیر را به روش عبارت اول کامل کنید : 
أ – أنا اَعُدُّ نِعَمَ الله ِ و أکُفُّ نفْسی عَنْ کُفرانِها .

المرء :فاعل ومرفوع

 من نعمت های خداوند را می شمارم و خود را از کفران آن ها باز می دارم.ب : هما یَعُدّانِ نعمَ الله دتکُفّانِ انْفسَهُم عن کُفرانِها .ج: هم یُعدّانَ نِعمَ اللهِ و یکَّفونَ انفُسَهُم عن کُفرانها.د : هُنَّ یَعْدُدْنَ نَعِمَ الله و تَکْفُفْنَ انْفسهُنَّ عَنْ کُفرانها.ه‍: انتِ تَعُذّینَ نِعَمَ اللهِ و تکفیّنَ نفْسِک عن کفرانها.

التمرین الثالث :
اشتباهات را در عبارت های زیر با دلیل اصلاح کنید.

المعلماتٌ یحثَّ  التلمیذاتِ علی الاجتهاد فی دروسها.

  المعلمات : اسم معرفه به «ال »  تنوین نمی گیرد

یحثَّثن :چون مبتدا جمع مونث است

دروسهنّ : زیرا مرجع ضمیر جمع مؤنث است
2- أعْدَدَتْ الاُمّهات المسلمة انباأهم للدفاع عن الوطن الاسلامیّ
اَعَدَّتْ : زیرا در صیغه ی چهارم ماضی مفرد مؤنث غایب) ادغام صورت می گیرد

المسلّماتُ : زیرا صفت و تابع موصوف است .أبناءَ : چون همزه بعد از حرف ساکن بدون کرسی است. هُنَّ : زیرا مرجع ضمیر جمع مؤنث غایب است. 3- کان علماءَ الاسلام ملاذاً ومئوی للْمَحرُومون و الفقراء. 
علماءُ : اسم «کانَ» مرفوع است.مأوی : چون همزه ساکن و حرف پیش ازآن مفتوح است. پس همزه بر روی «الف» نوشته می شود
محرومین َ : زیرا مجرور با حرف جر (لـ) می باشد و نشانه ی جرّ «یاء» است. 4- یا الطالبُ ! اصْبری فی الطریق الحقّ .
ایّها :‌چون (الطالب) دارای «ال» است و مذکر می باشد. قبل از آن باید «ایّها» بیاید اصْبر : چون«الطّالبُ» مفرد مذکر است .طریقِ : مضاف  الیه مجرور.  

التمرین الرابع:

بقیه تمرین درس دهم روی ادامه مطلب کلیک کنید

برای تجزیه و ترکیب ( طبق قواعدی که خوانده ایم)
أرایتَ الّذی یُکذّبُ بالدّین فذلک الّذی یَدُعّ الیتیم و لا یَحُضُّ علی طعام المسکین.
الکلمة // التحلیل الصرفی // الاعراب

أ // حرف استفهام – غیر عامل – مبنی علی الفتح//-------
رأیتَ // فعل ماضٍ – للمخاطب – مجرد ثلاثی – معتل ناقص – متعدّ – مبنی للمعلوم – مبنی علی الفتح // فعل و فاعله ضمیربارز(تَ) الجملة فعلیة

الذی // اسم – موصول خاص-مفرد - مذکر– معرفة – مبنی علی السکون // مفعول ومنصوب محلا 
یُکذّب // فعل ماضٍ – للغائب – مزید ثلاثی – صحیح ومضاعف – متعدّ – مبنی للمعلوم – مبنی // فعل و فاعله 
بِ // حرف - عامل -حرف جرّ – مبنی علی الکسر// ____ ال // حرف تعریف – غیر عامل – مبنی علی السکون// ____ دین // اسم - مفرد – مذکر – جامد و غیرمصدری – معرف بال – معرب – منصرف – صحیح الاخر// مجروربه حرف جر

ف // حرف عطف – غیر عامل – مبنی علی الفتح// ____

ذلک // اسم –اسم اشاره به دور- مفرد – مذکر – جامد– معرف – مبنی // مبتدا ومحلا مرفوع

الذی // اسم – اسم موصول خاص- مفرد – مذکر – جامد – معرفة – مبنی علی السکون // خبر ومر فوع محلا

یدُعُّ// فعل مضارع – للغائب – مجرد ثلاثی – معتل ومثال – متعّد – مبنی للمجهول – معرب// فعل و فاعله

ال // حرف تعریف – غیر عامل – مبنی علی السکون// ____

یتیم // اسم - مفرد – مذکر – جامد و غیرمصدری – معرف بال – معرب – منصرف – صحیح الاخر// مفعول ومنصوب

وَ // حرف عطف – غیر عامل – مبنی علی الفتح// ____

لا // حرف نفی – غیر عامل – مبنی علی السکون// ____

یحضُّ// فعل مضارع – للغائب – مجرد ثلاثی – صحیح مضاعف – متعّد – مبنی للمعلوم – معرب// فعل و فاعله

علی // حرف - عامل -حرف جرّ – مبنی علی السکون// ____

طعام //اسم مفرد مذکر جامد – معرفه به اضافه– معرب منصرف صحیح الاخر //مجرور به حرف جر

ال // حرف تعریف – غیر عامل – مبنی علی السکون// ____

مسکین// اسم – مفرد – مذکر – مشتق – معرف بأل – معرب – منصرف صحیح الاخر // مضاف الیه ومجرور

التمرین الخامس:
غلط های املایی را در کلمات زیر اصلاح کنید.یُأتی : یُؤتی : چون ما قبل همزه مفهوم است.

یَئس : یَأس : چون ما قبل همزه مفتوح است

مَبدَء:مبدَأ : چون ما قبل همزه مفتوح است
فُئواد : فُؤاد : چون ما قبل همزه مضموم است.جَرَئت :جَرَأت : چون همزه مفتوح است

یَئْمُرُ : یَأمُرُ : چون ما قبل همزه مفتوح است

مسئول: مسؤول : چون ما قبل همزه ساکن وهمزه مضموم است
یتئمّلَ : یَتَأَملُّ : چون ما قبل همزه مفتوح است.تَئُلّفَ : تأَلّفَ : چون ما قبل همزه مفتوح است.یجیؤ : یجیءُ : چون ما قبل همزه مکسور است.قارءِ : قاری و : اگر ما قبل همزه کسره باشد، کرسی همزه (ی) است.مئتَمِر = مُؤتَمر : چون ما قبل همزه مضموم است پس کرسی همزه «واو» است.التمرین السادس:
با رعایت قواعد ادغام و مهموز صیغه های خواسته شده رااز آن چه آمده بساز:أ)وزن یَفْعُلُ مِن(ش دَ دَ ) یَشْدُدُ بعد از ادغام : یَشُدُّ
ب)وزن «أفْعَلَ» مِن «ح ب ب » اَحْبَبَ بعد از ادغام : أحبَّ
ج)وزن «استفعل» مِن « ح ق ق » اِستحققَ بعد از ادغام :‌اِسْتَحَقَّ .د)وزن «لمّا نفْعلِ» من ِ «ف ر ر » لمّا نَفْرِرُ – لمّا نفِرَّ
ه)وزن «یفْعلْنَ» من «ض ل ل » : یَضْلِلْنَ .و)فعل امر «مِن» «تُؤتی»ز)وزن «لاتفعُل» مِن «ق ص ص » : لاتَقْصُصّ
ح)فعل أمر من «تسَتْررُنَ » اُسرُرنَ
ط)مصدر «اَلَفَ» ایلاف
ی)فعل امر للمخاطبین من «اقامَ» اقیمُوا

التمرین السابع:

ابیات زیر را بخوان وسپس نقش کلمات خط کسی شده بنویس:احمد شوقی می گوید:

هل علِمتم أمّة فی جهلها // ظهرَت فی المجد حَسناء الربداء؟

أمّة :مفعول به ومنصوب

هـا : مضاف الیه ومحلا مجرور

لا تَقولوا حَطّنا الدهرُ فَما //هوَ إلا من خیال الشّعراء.

الشعراء : مضاف الیه و مجرور

فَخذوا العِلمش علی اعلامه //وَاطلبوا الحکمةَ عند الحُکماء .

عند : مغعول فیه ومنصوب

واقرَؤوا تاریخَکم واحتفظوا // بِفصیحٍ جاء کم مین فُصحاء.

اقرؤوا : فعل وفاعل ضمیر بارز (واو)

واطلبوا المجدَ علی الارضِ فَإن // هـی ضاقَت فاطلبوه فی السماء.

ضاقت: خبر ومرفوع محلا

التمرین الثامن:
کلمات متضاد ومترادف رامعین کن:

نَجح # انهزمَ (موفق شد # شکست خورد)                 الخامل = الکسل (تنبل)

 الفشل # الانتصار(شکست # پیروزی)                     الکد = الجهد (تلاش) 

المقت = الحقد (کینه)                                          وَدَّ = أحَبَّ (دوست داشت)

کَذِبَ # صَدقَ (راست گفت # دروغ گفت)                   الجاف = الیابس (خشک)